روستای فُشتَنق

روستای فشتنق ( پُشتَنگ)

شرحی کوتاه در خصوص روستای فُشتَنق در بستر تاریخ



: قسمت اول

در خصوص روستاهای اطراف فشتنق

شرحی کوتاه

بر آبادی فشتنق

در بستر تاریخ




تا آنجا که حافظه تاریخی به یاد دارد

برخی از قبایل سکاها

به مرور زمان بر اثر سرما و برودت هوا و خشکسالی و کاهش آب و عدم مراتع سبز و مناسب

جهت کشاورزی و دامپروری ناچار به

کوچیدن به سمت فلات ایران زمین شدند

فلات ایران به شکل جغرافیایی امروزی شامل کشورهای :

ارمنستان - آذربایجان - ترکمنستان - ازبکستان - تاجیکستان - افغانستان

قرقیزستا ن - برخی از نواحی پاکستان و چین و هند - ایران - ترکیه و عراق و سوریه و اُردن ، است .

طایفه سکاها

طی چندین قرن سکونت در سرزمین خراسان به پارتیان معروف شدند

و سلسله پادشاهی اشکانی را ایجاد کردند

پارت ها امپراتوری ای به نام امپراتوری اشکانی را تشکیل دادند

که به یک قدرت بزرگ سیاسی و فرهنگی

در شرق فلات ایران تبدیل شد

پارتها در حدود سه هزارسال قبل از میلاد مسیح در دامنه های جنوبی کوههای البرز

و حوالی توس ( مشهد ) ،نیشابور ،بیهق (سبزوار ) کومس (استان سمنان )

و ری (استان تهران ) سکنی گزیدند

محدوده ایالت پارت از شمال به نواحی شمالی کشور ترکمنستان امروز

و از مشرق به افغانستان و از جنوب به کرمان امروزی و از

مغرب به ایالت ماد ( استان همدان ) محدود بوده است

زبان پارت از ریشه پارتو ساخته شده است که به معنای بیرون رانده شده می باشد

پس از سلطنت بلاش اول اشکانی،

اختلالاتی در امپراتوری اشکانی ایجاد شد به طوری که در زمان هایی

حتی دو یا چند پادشاه به طور همزمان حکومت می کردند

در نهایت ساسانیان به رهبری اردشیر اول در جنوب ایران

شاهزادگان اشکانی را سرنگون کردند و به تاریخ پارت پایان دادند

همچنین نوادگان و بازماندگان پارتها پس از حمله اعراب به سرزمین ایران

دوباره دولت نیرومند سامانیان را در خراسان به وجود اوردند که در زنده نگه داشتن علم و هنر ایرانی

و پرورش شاعران و دانشمندان بزرگ نقش بسزایی داشتند


تاریخچه ولایت بیهق به دوره قبل از ساسانیان میرسد

بیهق قسمتی از سرزمین پارتها بود که بنامهای مختلف شامل بیهین و بیهگ و بیهه شناخته میشد

که تا حدودی به معنای جای خوب و سرزمین نیکو میتوان تعریف کرد

در طی چندین قرن ولایت بیهق که از نواحی غربی نیشابور آغاز و به شرق نواحی کومس میرسید

به مرکزیت خسروجرد بوده است

مناره این شهر نیز بنابر نقلی توسط کیخسرو ساخته شده است.

وی بعد از قتل افراسیاب در این ناحیه قلعه ای ساخت که آن را خسروگرد مینامند.[

که به مرور زمان آبادی خسروجرد کم کم بصورت متروکه و دچار کاهش جمعیت گردید

و همچنان که از مرکزیت خسروجرد کاسته میشد به شهر فعلی سبزوار افزوده میگشت

شهر بیهق در قدیم در محل کنونی سبزوار بوده و

مناره خسرو گرد در وسط شهر قرار داشته است و بعد که این شهر خراب شده

شهر سبزوار در کنار آن بنا شده است

كاريز نيكو بر يك فرسنگ كه از قصبه سبزوار تا بخسروجرد است، ده كاريز است با آب بسيار

که از قصبه سبزوار تا به خسروجرد که به یک فرسنگ راه است بیش از ده کاریزبوده

و آب فراوان و آن را کهنه آب میگویند .

که امروزه روستایی است که در ابتدای راه آسفالت سبزوار به اسفراین است و در غرب روستای قلعه نو می باشد

درباره وجه تسمیه سبزوار، بنابر آنچه در منابع مختلف وجود دارد،

تا زمان حملۀ مغولان عموماً نام این ناحیه همان بیهق بوده است و

فقط در چند جا نامی از سبزوار، سابزوار، سوزوار و.ساسویه آباد .. آمده است.



روستاهای جلگه ای

به سلسله روستاها و آبادیهایی گفته میشود که در نواحی جنوبی و پست ارتفاعات کوههای جغتای

و در حاشیه کویر میباشند .

. .............. شامل : باشتین ، نامن ، فیض آباد ، مهر آباد ، شهر آیین و .........


تاریخ برخی از روستاهای اطراف :

:روستای طزر :

گفته شده است که روستای فوق ،

( اولین پایگاه فکری و نظامی حسن صباح در زمان حکومت سلجوقیان بوده است

( رهبر فرقه اسماعیلیه


:( روستای ریوند ( ریود

ریوند، دگرگون‌شده واژه رئونت (از زبان اوستایی) به زبان پهلوی است

برخی از لغت شناسان ، معنای ریوند را به ریواس معنا داده اند

که نوعی گیاه کوهستانی است

و برخی مشاهدات عینی مصداق آن

میتواند باشد که در نواحی چهارطاقی خانه دیو (چارطاقی آذر بُرزین مهر ) ریواسهای فراوانی میروید

در نواحی جنوبی روستا ، کاروانسرایی از دوران صفوی بر جای مانده است .

روستای اِستیر :

استیر ,که بنا به متون تاریخی در قدیم ، زرتشتیان در آنجا اقامت داشته اند
و دارای سه دیر یا کنیسه ی زرتشتی بوده است و به آنجا "سه دیر" میگفته اند,
که به مرور زمان به نام ( ستیر ) و امروزه به استیر معروف است .
سنگ استیروی سنگی عجیب در استیر بوده است

که برای مردم آن به سنگ قدرت و نظم معروف است
و افسانه های زیادی در مورد سنگ استیروی میان اهالی این روستا رواج داشته است

در روستای فعلی استیر که بر جای مانده از مکان باستانی این روستاست ،

بقعه و محل دفن یکی از عرفای ایرانی ست که به پیر استیر معروف است



روستای خسروجرد ( خسروگرد )

اعتقاد بر این است که ترکیب واژه ((خسروگرد)) از دو بخش خسرو و گرد باشد.
((خسرو)) به معناي پادشاه و (گرد) همان مصدر مرخم ((گرد)) به معناي ساختن و آباد کردن است
که بدين سبب بعدها ((گرد)) به معناي شهر و آبادي استفاده مي شده است.
براين اساس مي توان گفت که ((خسروگرد)) به معناي شهر پادشاه يا شهري است که پادشاه آن را ساخته است
میل خسروجرد در پایین روستا مربوط به عهد سلجوقیان است .


روستای صدخرو :

قدمت آن را بیش از پانصد سال دانسته اند . دارای سه قلعه قدیمی بنام بادغوس در جنوب روستا
و همچنین پاقلعه و قله شاهرو میباشد


روستای مهر :

یادآورد واژه های اساطیری مهر و میترایی است . دارای کاروانسرایی مربوط به عهد قاجار است .
روستای مذکور را از بزرگترین آبادیها در ولایت بیهق در مسیر جاده ابریشم دانسته اند .



روستای چشام ( چِشُم ) :

نام دیگر چشام ، تیشون بوده است خرابه هایی در شمال روستا بنامهای فاریاب و کلیروون
مربوط به دوران پارتیان و ساسانیان در این ناحیه است .
مسجد جامع روستا از دوران صفوی بر جای مانده در این روستاست .

روستای کاهک :

برطبق نظر معتمدین محل روستای کاهک از پیشینه تاریخی زیادی برخوردار بوده
ودر زمانهای گذشته دین زرتشت رواج داشته است وبه علت وجود چند کاهن
بعد ها این روستا از کاهن به کاهک تغییر نام یافته ومعروف شده است

روستا مقیسه :

روستای مقیسه را مغیسه نیز گویند که که کلمه مُغ ، معنای موبد زرتشی را تداعی میکند .

واقعه چهل دزد از مشهورترين رويدادهاي تاريخي اواسط دوران قاجاریه است .

در زمان قاجار

چهل دزد به روستای چشام ( چشم ) و مقیسه حمله و دست به غارتگري زده اند ,

آنها توسط فاريابي , خان روستاي چشام و محمد رضا سلطاني , خان روستاي مقيسه در چشام به دام افتادند .

روايت است که سر اين چهل دزد در حوالی بین همين دو روستا مدفون است .



روستای حسین آباد ناوی :

قدمت تقریبی این روستا را بیش از پانصد سال میدانند .


روستای بیزه

دارای درخت سرو بزرگی که بیش از یکهزار سال عمر دارد و نماد روستاست و یادگار ارزشها و فرهنگ زرتشتی



روستای بهمن آباد :

ماجراهای فراوانی در تاریخ این آبادی روی داده است از جمله دلاوریهای شخصی بنام بهمن در برابر حملات

ویورشهای لشگر ترکمنها و مقاومت های وی در برابر مهاجمان و اینکه بهمن بوده است

که 100 کاریز را در روستا ایجاد نمود


روستای مهر

واژه مهر یادآورد اسطوره ها و آئینهای کهن مهر و میترائی است

کاروانسرایی در جنوب مهر قرار دارد که در اواسط دوران قاجار ساخته شده است .


روستای صد خرو

دارای قدمت 1000 سال است و ویرانه هایی از قلعه های قدیمی :

پا قلعه و شاهرو و بادغوس در جنوب روستاست .

حمام قدیمی روستا مربوط به دوره پهلوی اول است /


روستای بروغن

ساخت حمام قدیمی بروغن مربوط به قاجاریه است .


روستای باشتین

طبق مستندات محکم تاریخی

آغاز پیدایش قیام سربداران است

از قلعه های باقیمانده در روستای باشتین در دوره ایلخانیان مغول بنامهای : قلعه آقا و یا قلعه سربداران


روستای ساروق

قدمت تاریخی روستای ساروق را بیش از 350 سال بیشتر از شهر فعلی سبزوار دانسته اند.


روستای کسکن

دارای مسجدی با قدمتی در حدود سالهای 500 هجری قمری است .

قلعه ای بنام قله میانه داشته است که اکنون خرابه ای بیش نیست

اهالی روستای فوق ، قدمت قنات روستا را در حدود 1800 سال میدانند .


روستای شهرآباد

در قدیم الایام دارای چندین قلعه بزرگ بوده جهت پاسداری و نگهبانی و دیده بانی روستا

و بویژه حملات و غارتگریهای گروه علی موسی ها و ترکمنها


روستای تاج آباد

محوطه تاریخی داشغانه درین روستا با سابقه ای در حدود 1000 سال


روستای مزینان

محوطه باستانی تپه بلقوز با سابقه تاریخی 1400 ساله

کاروانسرایی در جنوب روستا دارد که چندین مرتبه مرمت و بازسازی شده است .

مسجد جامع روستای مزینان مربوط به دوره قاجار میباشد .

روستای مزینان از کهن ترین روستاهای غرب شهرستان سبزوار است و بر سر شاهراه جاده ابریشم

یخچالهای قدیمی روستا هم اکنون بصورتی سالم بر جا مانده است .

بر اساس گفته ها و شنیده ها ، شخصی به نام طاهر آبشناس

بیش از 2500 سال پیش اقدام به حفر قنات مزینان نموده است.


روستای نامن

دارای آب انبارهایی مربوط به اواسط حکومت صفویه میباشد .


روستای کایف

اکثریت روستا به لهجه کردی صحبت میکنند .

در همجواری روستای ساروق و از نزدیکترین راههای مالرو

در جهت رسیدن به ارتفاعات قله نظرگاه و بقعه شاهزاده سید قریش

که در فرهنگ زبان محلی به شملق معروف است


روستای زردکوهی

در شرق رودخانه ریوند با مردمانی به لهجه زبان کردی و تا حدودی کُرمانجی


روستای چوبین

قدمت ساخت قله چوبین به اواسط حملات مغولان میرسد .


روستای کراب

محل دفن شیخ ادیب کرابی از صوفیان و شعرای معروف .

تعداد زیادی از اهالی روستا از دلاوران و رهبران جنبش سربداران بودند .



رشته کوه جغتای

رشته کوه جغتای از سمت غرب ، از نواحی شمالی روستاهای کاهک و نهالدان و شهر داورزن آغاز شده

و در شرق به روستاهای

گودآسیا و کسکن و نواحی شمالی تر به روستاهای دلبر ، شاره و بلاش آباد

و نیز با ارتفاعاتی کمتر در غرب شهر سبزوار و نواحی شمالی روستای زعفرانیه ختم میگردد

بلندترین نقطه ارتفاع رشته کوه فوق ، بنامهای کوه گر و یا زواک نامیده میشود

که درشمال روستاهای کمیز و بهانگر و علی آباد است


در هر کدام از قسمتهای رشته کوه جغتای بنامهای مختلف محلی نامگذاری شده است .
از آن جمله میتوان به کوه سفید در شمال روستای صد خرو
و ارتفاعات نظرگاه و شملق و کوه یاغی و کوه گود کمری
در نواحی شمالی روستای فشتنق و کایف و ساروق نام برد .

ارتفاعات و بلندیهای بالادست روستای فشتنق ، از لحاظ تاریخی موسوم به کوههای ریوند است
که رودخانه ریوند در آن جاری ست و از مسیر آن نیز میتوان به چهارطاقی ساسانی خانه دیو
و سپس به ارتفاعات قله کوه اُلنگ بید رسید .



در اواسط سده های 400 الی 500 هجری
تعدادی از خانواده هایی که در حاشیه کویر و در نواحی جتوبی و جلگه ای کوههای جغتای میزیسته اند
به سمت ارتفاعات جنوبی رشته کوه جغتای مهاجرت نموده
که مهمترین علل مهاجرتشان را میتوان بابت شدت ویرانیهای سیلابهای فصلی و
غارتگریهای اقوام غیر بومی شامل تازیها و ازبکها و حملات تاتارها و کمبود مراتع ذکر کرد .

بدینوسیله در حین تغییر مکان خود و ضمن شناسایی محیط اطراف رودخانه ریوند و در آنجا سکنی گزیدند
و سالهای سال در منطقه ای که کال گشاد نامیده میشده ساکن شده
که کال گشاد ، محوطه ای مسطح و دارای خاک حاصلخیز بوده
برخی از ساکنان کال گشاد با شناخت بیشتر جغرافیای اطراف و شناسایی برخی چشمه های پُرآب دیگر ،
به مرور زمان به سمت منطقه ای به نام آبجنگ ( اوجنگ ) روانه شده و آنجا اقامت نمودند
که بر اثر مشاجرات و متازعات و درگیریهایی که بر سر حق آبه و تقسیم بندی زمانهای آبرسانی با هم داشتند ،
دچار تفرقه و پراکنده شده و نیمی از آنان طی سالهای بعد به سمت جایگاه فعلی روستا آمده اند
و ضمن ساخت خانه ها و مسطح کردن زمینهای مساعد خاکی به زراعت و باغداری و دامداری مشغول شدند .
بدین صورت منطقه کال گشاد و آبجنگ با مرور زمان ، دچار کاهش جمعیت شده
و تمامی مردمان ساکن در آنجا به روستای فعلی فشتنق روی نموده
و آبادیهای قبلی بصورت زمینهای زراعی و باغات درآمد .

قبرستان قدیمی روستا بروی سه تپه کوچک در شمال روستای فعلی فشتنق بوده است
، دو تپه آن امروزه در بالای حسینیه روستا و تپه ای قدیمیتر که
قبرستان اولیه در شمالغربی روستا بوده است اکنون تبدیل به خانه های مسکونی شده
که حتی در هنگام حفاری و ساخت و ساز خانه ها ،
برخی استخوانهای اموات گذشته کشف میشده است .

بیشترین تعداد قربانیان جنگها و خونریزیها از اهالی روستا و بویژه در کال گشاد
توسط حملات وحشیانه اُزبکها به این مناطق بوده است که از نواحی خراسان غربی و خراسان شمالی
به نواحی خراسان مرکزی حمله ور میشدند .

از قدیمیترین آثار بر جای مانده از سکونت نیاکان روستا در نواحی جنوبی تر از کال گشاد ،
یک آسیاب آبی میباشد که با توجه به بازسازیها و تعمیرات پیاپی ، امروزه به مخروبه ای تبدیل گشته است .

قدمت تاریخی و تقویم عمر یک درخت چنار در بقعه شاهزاده ابوالقاسم
و همچنین در آبجنگ به مدت نزدیک به 200 سال تخمین زده میشود
که حتی قسمتی از تنه درختان مذکور جهت فروش نیز بُریده شده اند .

چهار طاقی بر جای مانده از عهد ساسانی در شمال روستای فشتنق
و طی بازسازی های مکرر
بویژه در زمان حکمرانی سلسله سامانیان و سلجوقیان
نیز از گزند ویرانیها و غارتگریها مصون نمانده است .
با توجه به عدم کشف جایگاه اصلی آتشکده بزرگ آذربُرزین مهر ، آن را به عنوان جایگاه موقت آتشکده نام نهاده اند .
حفاریهای غیر مجاز صورت گرفته در چهارطاقی فوق باعث ویرانی هر چه بیشتر این مکان گشته است .
قدمت چهارطاقی معروف به خانه دیو ( خنه دب ) را میتوان بیشتر از 2000 سال است .
مصالح ساختمانی بکارگرفته شده در ساخت چهارطاقی ، از ملات آهک و مقداری از ساروج است
که ترکیبی از خاک رُس و خاکستر آتش و سفیدی تخم مرغ و برخی گیاهان بخصوص شاخه های نی میباشد .

کوه ریوند در متون کهن پهلوی از ویژگیهای مقدس گونه ای برخوردار است
که همچنانکه از وجود آتشی مقدس در ان گواهی داده اند .
ساخت و معماری چهارطاقی ساسانی ( آذر بُرزین مهر ) در کوههای ریوند را به شخصی بنام بُرزین مهر
که از موبدان عهد خود بوده نسبت داده اند . که بدستور گشتاسپ از پادشاهان پیشدادی ساخته شده است .

همچنین دریکصد سال اخیر ، قبرستان دفن ساکنان اولیه کال گشاد
که بصورت سنگ قبرهای زرتشتیان بوده است نیز به غارت رفته است .

لب جوی بزرگ آب روستا و کانال زیر زمینی آن از دستاوردهای علمی گذشتگان روستا
و به شکلی مهندسی ساخته شده
که تداعی کننده نوعی از ساختارهای کاریزی منابع آبی در فلات ایران است .
سرچشمه اصلی جوی آب مذکور از طبقات زیرین قبرستان فعلی روستا آغاز شده
و لیکن حدس و گمانهای دیگری دلالت بر سرچشمه های دیگر در قسمتهای مختلف میباشد .


روستای فشتنق به نامهای محلی مختلفی از جمله : بوشتنگ _ بُشتنگ _ بُشتنق _ پشت تنگه و پُشتنگ نیز مشهور است .
که میتوان نام پشتنگ را به عنوان اساسی ترین نام روستا برشمرد
که پُشتنگ به معنای دستار و پارچه ای نازک است که بصورت تنگ و فشرده بر روی سر می بندند .
همچنانکه واژه شاره ( روستای شاره ) را به عنوان دستمال و پارچه
و واژه ساروق ( روستای ساروق ) را به عنوان پارچه ای که بعضی چیزها در آن میگذارند
مثل بُقچه نان .



. لذا حکایت همچنان باقی ست .




نوروز 1398/01/01 - علیرضا عابدیان بادی



[ بازدید : 192 ] [ امتیاز : 3 ] [ نظر شما :
]

[ دوشنبه 25 بهمن 1400 ] [ 20:10 ] [ علیرضا عابدیان بادی ]

[ ]

نام :
ایمیل :
آدرس وب سایت :
متن :
:) :( ;) :D ;)) :X :? :P :* =(( :O @};- :B /:) =D> :S
کد امنیتی : ریست تصویر
ساخت وبلاگ تالار اسپیس فریم اجاره اسپیس خرید آنتی ویروس نمای چوبی ترموود فنلاندی روف گاردن باغ تالار عروسی فلاورباکس گلچین کلاه کاسکت تجهیزات نمازخانه مجله مثبت زندگی سبد پلاستیکی خرید وسایل شهربازی تولید کننده دیگ بخار تجهیزات آشپزخانه صنعتی پارچه برزنت مجله زندگی بهتر تعمیر ماشین شارژی نوار خطر خرید نایلون حبابدار نایلون حبابدار خرید استند فلزی خرید نظم دهنده لباس خرید بک لینک خرید آنتی ویروس
بستن تبلیغات [X]