​

​

دیباچه ای بر تبار شناسی واژه دیو

با توجه به استقرار سازه چهارطاقی دوران ساسانیان در روستای فشتنق

که در زبان محاوره اهالی روستا به خانه دیو معروف است

( خانه دیو = خانه خدا)

مفهوم ديو در طول تاريخ با فرازها و فرودهاي فراواني روبه رو بوده است،

چنانچه زماني درمقام خدايان پرستش ميشده

و طي دوراني بس طولاني به مثابة اهريمن و شيطان درآمدهاند

و تمامي جلوه هاي زشت و پليد به آنها نسبت داده شده است.

در فارسي ميانه،

ديو و اهريمن در كنار هم قرار گرفته اند

و به تدريج ديو همچون اهريمن تلقي شده است.

ازسويي ديگر در بخشي از روايتها و باورهاي مردميِ بازمانده از دوره هاي كهن،

ديوان همچون مردمان معرفي شده اند

و هيچ ويژگي غيرطبيعي ميان آنها و انسانها ديده نميشود.

نزد ايرانيانِ پيش از زردشت، ديوان مقدس بودند

و در كنار ايزدان ديگر پرستش مي شدند.

به تدريج و به ويژه در زمان تجلي آيين مزديسنا،

ديوها از جايگاه پرستش نزول كردند

و همچون آفريدگان اهريمن پنداشته شدند؛

اما در سنت هندي به ويژه در وداها، ديوها جايگاه خود را حفظ كردند.

از اينرو در اوستا ، ديو به عنوان خداي بد و اهريمن قلمداد میشود

و در فرهنگ زبانی سنسكريت : دوه به معناي خداي خوب است

كه مورد پرستش قرار ميگيرد.

برخی محققین و نظریه پردازان

ديوان را وابسته به آيين مهر و میترایی و آنها را همچون مهر، ناهيد

و ديگر فرشتگاني میدانند

كه بعدها توسط زردشت طرد شده اند.

واژة ديو در اصل براي نشان دادن ایزدانِ فروغ و روشنايي به كار ميرفته

كه تا مدتها در مناطق شرقي فلات ايران پرستيده ميشدند.

از اينرو، به پرستندگان ديوان، ديويسان يا ديويسنا گفته شد.

با گسترش آيين زردشت ،

ديوان به عنوان خداهایی كه از دشمنان حمايت ميكنند، شناخته شدند

و زردشت آنها را عناصر و نيروهاي جهان بدي و ناپاكي معرفي كرد.

از اينرو، ديوان به اهريمن پيوستند و درنتيجه، واژة ديو از معناي خدایی تهي شد

و به عنوان موجودي خبيث كه آفریده اهريمن است، به كار رفت.

دیو یکی از واژه های کهن و قدمت آن به دوران آریاییان می رسد.

دیوان گروهی از پروردگاران و خداهای آریائی بوده اند.

پس از جدائی ایرانیان از هندوان و ظهور زرتشت ،

پروردگاران مشترک قدیم یعنی دیوها که مورد پرستش هندوان بودند،

نزد ایرانیان گمراه کنندگان و شیاطین خوانده شدند.

چنانکه در آئین مزدیسنا کلاً به مردم بدمنش هم اطلاق می شود.

واژه دیو در اوستا به صورت دَئوَ و در زبان پهلوی : دِو

و در فارسی : دیو گفته می شود.

در زبان هند باستان دِوَ یا دَئوه به معنی فروغ و روشنائی و نام خداست.

اشتقاق این واژه در میان اقوام آریائی نیز معنی خدا دارد .

و در دین هندوئیسم به معنی خدا و الوهیت است.

در اسطوره آفرینش آمده است که

پس از آنکه اهورامزدا دست به آفرینش جهان مینوی و مادی زد

و امشاسپندان و ایزدان و فروهرها پدید آمدند،

اهریمن هم بیکار ننشست و دست به آفرینش جهان بدی زد

و در برابر امشاسپندان، کماریکان و در برابر ایزدان، دیوان را پدید آورد.

به این ترتیب در برابر هر ایزدی و در برابر خدایان ، دیوی به کار گمارده شد.

و تعداد و شمار دیوان را مانند ایزدان بسیار می نویسند.

مثل خدای باران : دیو کم آبی

خدای راستی : دیو کژی و دروغ

خدای روشنایی : دیو تاریکی

خدای انصاف : دیو خودخواهی

و ...................

دیو = خدا - شیطان -

فارسی میانه = از زبانهای کهن ایرانی است

ایزدان = خدایان - پروردگاران - الهه و رب النوعها

امشاسپندان = از صفان خداوند و اهورامزداست

مزدیسنا = مجموع فرامین و دستورهای زرتشت

وداها = دانش و حکمت در فرهنگ قدیم آریائیهای هند

اوستا = دانش و حکمت در فرهنگ قدیم آریائیهای ایران

سنسکریت = نام زبان کهن و قدیمی هندوستان

هندوئیسم = آیین قدیم مردمان هند

فَرَوَهَر = جوهر حیات و جاودانگی و فناناپذیری روح

​